Zgodnie z najnowszym raportem ONZ World Cities Report 2022, w ciągu najbliższych 50 lat liczba ludności żyjącej w miastach osiągnie 58%. Dla porównania, w 1950 roku procent ten wynosił niespełna 25%.
Miasta będą mierzyć się z coraz większymi wyzwaniami, wymagającymi określenia swoich celów i kierunku rozwoju oraz inwestycji w najbardziej kluczowe obszary funkcjonowania aglomeracji miejskich.
Coraz częściej słyszymy pytania czy dzisiejsze metropolie posiadają tę zdolność oraz w jaki sposób otwartość na innowacje może pomóc im dostosować się do globalnych wyzwań.
Szukając odpowiedzi przeanalizowałem aktualną sytuację miast oraz możliwości, które oferują im startupy oraz innowacyjne technologie.
Miasto inteligentne czy dobrze nastrojone?
Wspomniana koncepcja miasta zależy od istniejących warunków i możliwości.
Dominującą w ostatnich dekadach była koncepcja Smart City, która zaczęła zyskiwać popularność na początku lat 90 XX wieku.
Jej kolejne ewolucje prowadziły od skupienia się na cyfryzacji miast oraz implementacji nowych technologii, aż do koncepcji smart city 3.0, w myśl której miasta nie tylko wykorzystują innowacje, ale także angażują mieszkańców w procesy decyzyjne, poprzez m.in. panele dyskusyjne i budżety obywatelskie.
Współczesne wyzwania wymagają nieustannej zmiany dominujących paradygmatów i przyjętych założeń, stąd powstają liczne alternatywne lub uzupełniające koncepcje.
Przykładem może być koncepcja soft city opracowana przez Davida Sima, a w wolnym tłumaczeniu na język polski jako Miasto Życzliwe. Soft City może być zarówno uzupełnieniem smart city, jak i kontrpropozycją.
Zakłada skupienie się na odpowiednim projektowaniu miast i przestrzeni, które sprzyjają integracji społecznej oraz polepszeniu jakości życia mieszkańców. Autor skupia się na wartości, jaką jest szczęście mieszkańców, natomiast jego koncepcja nie wskazuje technologii jako kluczowego aspektu rozwoju miast.
Syntezą opisanych idei miast, jest koncepcja Miasta Dobrze Nastrojonego, autorstwa architekta Jonathana F. P. Rose’a. Ukazuje ona miasto dążące do harmonii pomiędzy adaptacją do zmieniającego się świata, a dobrostanem społeczeństwa i wzrostem jego dobrobytu.
Miasto zdolne do funkcjonowania w świecie VUCA, czyli w warunkach zmienności, niepewności, złożoności i niejednoznaczności. Autor koncepcji wyróżnia pięć niezbędnych cech takiego miasta: spójność, kołowość, odporność, wspólnota oraz współczucie.
3000 lat planowania miast
Spójność, pierwsza cecha miasta dobrze nastrojonego, dotyczy integracji działań podejmowanych przez władze miasta. Przykładów spójności i harmonii dostarcza już starożytność.
W swoim planowaniu Państwo Środka stosowało system dziewięciu kwadratów, w ramach którego każdy kwadrat był strefą z określonymi funkcjami miejskimi, otaczającymi pałac zajmujący centralny kwadrat.
W 1036 p.n.e. w Chinach wybudowano pierwsze odgórnie zaplanowane miasto, a opracowane wtedy zasady urbanistyczne spisane zostały w księdze Obyczaje Zhou i były stosowane przez chińskich planistów kolejne setki lat.
Współcześnie dostępne są liczne sposoby modelowania spójności oraz integracji miast. Pionierskim przykładem działania na rzecz spójności był PlanNYC realizowany w 2007 roku przez burmistrza Nowego Jorku.
Miasto połączyło wówczas wypracowane plany strategiczne z analizą danych, dzięki czemu mogło efektywniej mierzyć osiągane efekty działań. Dzięki inteligentnemu zbieraniu danych, miasta mogą się rozwijać nie tylko w efektywny, ale i zrównoważony sposób.
Zbieranie danych może mieć także na celu usprawnienie administracji samorządu. Dobrym przykładem jest współpraca Zduńskiej Woli ze startupem Revizion, platformy, która umożliwia dokonywanie oceny i zbieranie feedbacku konsumentów.
Docelowym rynkiem startupu był sektor usługowy, hotele oraz gastronomia. W ramach nawiązanej współpracy Revizion umożliwił samorządowi poddanie ocenie pracy kilku jednostek urzędu miasta.
Cyrkularność wymaga współdziałania
Druga cecha Miasta Dobrze Nastrojonego – kołowość – odnosi się do obiegu zamkniętego w miastach. Podejście cyrkularne to lepsze wykorzystanie zasobów, skracanie łańcuchów dostaw i transportu, lokalne rolnictwo, w tym także rolnictwo miejskie, zarządzanie odpadami oraz recykling.
Wiele z tych działań powinno być wspierane przez politykę miasta i sprzyjające regulacje. Dobrym przykładem jest wypracowana przez Amsterdam strategia w obszarze cyrkularności „Amsterdam Circular 2020-2025 Strategy”.
Dokument zakłada, że do 2030 roku miasto będzie używało o 50% mniej zasobów, a do 2050 roku stanie się w 100% miastem cyrkularnym. W procesie transformacji do miasta cyrkularnego, konieczne jest zaangażowanie mieszkańców i lokalnych biznesów, na co zwracają uwagę autorzy strategii Amsterdamu.
Miasto buduje możliwości korzystania z dostaw lokalnych i lokalnej produkcji, promuje segregację odpadów i recykling, jednak sukces tych polityk zależy od wyborów indywidualnych mieszkańców.
Rolą biznesu z kolei jest wdrażanie innowacji wspierających cyrkularność np. lepszej jakości i trwalsze materiały, tworzenie produktów i opakowań łatwych do recyklingu, oferowanych np. przez polski startup ZNIKA, rozwiązań wspomagających gospodarkę odpadami, takimi jak Waste24, platforma oferująca samorządom inwentaryzacje pojemników na odpady oraz zarządzanie harmonogramem odbioru odpadów.
Adaptacja do katastrofy klimatycznej
Miasta muszą być gotowe na zmiany związane ze zmianami klimatu, a także gwałtownym wzrostem populacji. Odpowiedzią na te wyzwania jest kolejna cecha Miasta Dobrze Nastrojonego – odporność.
To zdolność miast do adaptacji do zmiennych warunków oraz odbudowy. Filarem budowania odporności miast powinna być dbałość o naturalnie występującą bioróżnorodność i restauracja zniszczonych ekosystemów.
Wycinka drzew pod zasadzenie nowych to rozwiązanie szkodzące klimatowi – prowadzi do uwolnienia zmagazynowanego przez glebę dwutlenku węgla, a dodatkowo narusza istniejący ekosystem. Podobnym działaniem jest osuszanie terenów podmokłych.
Najbardziej różnorodnych biologicznie obszarów na świecie, których obszar zmniejszył się od początku XX wieku o połowę, między innymi na skutek postępującej urbanizacji. Miasta muszą dbać o różnorodne biologicznie tereny, ponieważ straty wynikające z degradacji środowiska trudno zrekompensować.
Ciekawym rozwiązaniem, które może być realizowane w miastach z korzyścią dla klimatu jest miejskie rolnictwo, współcześnie rozwijane np. poprzez budowanie farm wertykalnych. Ich dużą zaletą jest możliwość lokowania np. w przestrzeniach sklepów wielkopowierzchniowych oraz w obiektach gastronomicznych. Pionierami tych rozwiązań w Polsce jest startup Listny Cud.
Zdolność adaptacji miast to także zdolność do optymalnego wykorzystania energii, prawdziwej waluty wszechświata. Istotne jest docieplanie i wymiana instalacji w starszych budynkach, programy promujące odnawialne źródła energii, czego dobrym przykładem był realizowany w Polsce program dofinansowania do fotowoltaiki. Dzięki zainstalowanym panelom w okresie letnim prosumenci są w stanie wyprodukować znaczne ilość energii, pokrywające w zupełności potrzeby energetyczne domostwa.
Myśl o adaptacji do zmian klimatu powinna także towarzyszyć projektantom nowych osiedli – budynki takie powinny efektywniej utrzymywać ciepło zimą i chłód w lecie, zarówno dzięki zastosowanej technologii np. oprogramowaniu optymalizującemu zużycie energii takim Thermosphr lub Fusebox Energy, jak i rozwiązaniom architektonicznym.
Ciekawym projektem, z sukcesem zrealizowanym w duchu odporności, jest osiedle BO01 w szwedzkim Malmo. Prawie w 100% zasilane energią odnawialną, bioróżnorodne, zaprojektowane z myślą o transporcie pieszym i rowerowym, który wybiera 40% mieszkańców. Dzięki myśleniu o przestrzeni osiedla jako o spójnej całości, wytworzono sprzyjający do życia mikroklimat, w którym budynki lepiej zachowują ciepło i osłaniają przestrzenie od morskiego wiatru .
Miękkie spoiwo miasta
Dobrostan mieszkańców jest powiązany z dobrostanem ich sąsiadów oraz mieszkańców innych dzielnic. Dobrze funkcjonująca sieć społeczna to zdaniem Jonathana F.P Rose’a podstawa dobrobytu i czwarta cecha Miasta Dobrze Nastrojonego.
W rozdziale poświęconym wspólnocie autor wskazuje, że wyższy wskaźnik zaufania wpływa na wysokość PKB na osobę. Przykładem są kraje północy Europy, które cechuje jeden z wyższych poziomów zaufania i wyższych wskaźników PKB per capita. Oczywiście od tej obserwacji istnieje wiele wyjątków, nie ulega jednak wątpliwości, że wyższy poziom zaufania wpływa korzystnie na funkcjonowanie gospodarek, a także na ich innowacyjność.
Współczesne miasta często charakteryzują nierówności między mieszkańcami, szczególnie różnych dzielnic. Nie jest to pojęcie czysto publicystyczne, a znajdujące realne odzwierciedlenie w danych, np. dotyczących średniej długości życia w dzielnicach.
Badania takie zostały przeprowadzone kilka lat temu w Warszawie. Różnica w średniej długości życia między mieszkańcami Pragi-Północ a Wilanowa wynosiła wówczas 7 lat. Podobne zależności występują w Londynie, gdzie mieszkańcy Richmond Park żyją o 6 lat dłużej (86 lat) niż mieszkańcy Bethnal Green and Bow (80 lat).
Między mieszkańcami miasta występują nieustanne interakcje społeczne, a dzielnice nie są niezależnymi archipelagami. Wysoka jakość usług publicznych i inwestowanie w rozwijanie całości miasta, leży w interesie wszystkich jego mieszkańców. Usługi publiczne mogą być wspierane przez rozwiązania technologiczne.
Dobrym przykładem jest współpraca Jutro Medical, aplikacji oferującej platformę telemedyczną oraz sieć przychodni, z NFZ. Startup oferuje swoim pacjentom aplikację mobilną i konsultacje telemedyczne, a także sieć nowoczesnych placówek w dużych polskich miastach, co usprawnia dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej i polepsza jakość usług ubezpieczonym w NFZ pacjentom.
Ostatnia cecha Miasta Dobrze Nastrojonego to współczucie rozumiane jako poszukiwanie balansu między interesem jednostki oraz zbiorowości. Dzięki myśleniu o miastach jako spójnej całości, możliwe jest projektowanie niewykluczające grup społecznych.
Jak budować Miasta Dobrze Nastrojone?
Kluczem do rozwiązania złożonych problemów miejskich i budowania miasta dobrze nastrojonego jest otwartość na wdrażanie nowych rozwiązań i koncepcji. Może to dotyczyć zarówno rozwiązań technologicznych z obszaru smart city (np. zarządzania i wykorzystywania danych, aplikacji mobilnych dla mieszkańców), jak i rozwiązań soft city (np. lepsze planowanie kwartałów mieszkalnych, dbanie o różnorodność budynków). Tylko działania wielowektorowe mogą przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców miast.
Praca z innowacjami wymaga zaangażowania oraz wiedzy. Pomocnym źródłem może być opracowany przez Huge Thing Playbook dla polskich samorządów. Publikacja w szeroki sposób opisuje, w jaki sposób miasta mogą skutecznie wdrażać innowacje. Polskie miasta mają potencjał, żeby osiągnąć stan Dobrego nastrojenia, w którym rozwój miasta będzie przebiegał harmonijnie, mając na uwadze spójność, kołowość, odporność, wspólnotę oraz współczucie.
